Hatay’da tarih yeniden dokunuyor: “Geçmişten Geleceğe ‘Hatay Sarisi”

Hatay Gönüllüleri Konseyi Derneği Başkanı Tahir Dönmezer, Girişimci Kadın Emel Duman ve Prof. Dr. Osman Biçer Hatay Gazeteciler Cemiyeti’ni ziyaret ederek Sarı Koza olarak bilinen “Hatay Sarısı” hakkında bilgi verdiler.

Hatay Sarısı’ndan elde edilen ve Barış İpeği hakkında Hatay Gazeteciler Cemiyeti’nde bilgiler veren Girişimci Kadın Emel Duman yaptığı açıklamada şu açıklamalara yer verdi:

Bu hikaye kadın girişimci olan Emel Duman’ın 1996 yılında Defne&Apollon İpekçilik firmasını kurmasıyla başladı. Amacı yok olmaya yüz tutmuş bu zanaatin, geçmişten bugünümüze dönüşüm yolculuğunda, denenmemişleri denemek ve yeni tasarımlarla geçmişi bugüne taşıyabilmekti. Atalarımızın ellerinde kalmış kozaları değerlendirme hikayesi bize ilham kaynağı oldu. Kelebeği öldürmeden ipek üretebilmenin mümkün olduğunu anladık. Ve barış ipeği hikayesi böyle başladı.

Barış ipeğini üretebilmek için kendi kozanızı üretiyor olmanız gerekmektedir. Bunun için de binlerde adet dut ağacına sahip olmanız gerekmektedir. Dut ağaçlarınızın bulunduğu çiftliğiniz hiçbir tarımsal ilaçlamanın yapılmadığı bir alanda, yerleşim yerlerinden ve sanayi bölgesinden uzak olması gerekmektedir. Biz 3 bin adet ile kurduğumuz dut çiftliğimize her yıl yeni fidan dikerek bugün sayılarını 15 bine ulaştırdık ve dikmeye de devam ediyoruz. Örneğin 30 kg yaş koza elde edebilmek için büyüklüğüne bağlı olarak ortalama 30-40 adet ağaca ihtiyacınız vardır.

BARIŞ IPEĞI NEDIR?

Dünyadaki ticari ipek üretiminin %99’u tırtıl kozasını ördükten sonra henüz pupa veya kelebekken canlı bir halde fırınlanıp öldürülerek yapılmaktadır. Bunun sebebi Barış İpeği’ne göre daha az işçilikle üretim yapılması ve ürünlerin daha gösterişli olmasıdır. Barış ipeği ise tamamen emeğe dayalı ve uzun süreçli bir üretim şeklidir. Bu sebeple birçok ev hanımının işgücüne katılması sağlanmıştır. Barış ipeği üretiminde ise ipek böceğinin doğal yaşam döngüsüne müdahale etmeden ve kelebeğe zarar vermeden üretim söz konusudur.  2018 yılında Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Berna İleri ve barış ipeğinin annesi Emel Duman ‘TEKSTİL’DE YENİ BİR YAKLAŞIM; KELEBEĞE ZARAR VERMEDEN İPEK GİYMEK’ adlı bir proje başlattı. Bu konu ulusal basının yanı sıra, yurtiçi ve yurtdışında büyük ilgi gördü. Yine bu projeye bağlı olarak Berna Hocamızla yürüttüğümüz PEACE SİLK OF HATAY projemizle ilgili Goethe Enstitüsü’nden Anna Weber, Jörn Fröhlihc, İzmir Ekonomi Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım  Bölümü’nden Prof. Dr. Elvan Özkavruk Adanır, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi’nden Prof. Dr. Feza Can ve Araştırma Görevlisi Başak Ulaşlı ile üretim çalışmaları hakkında görsel ve uygulamalı çalışmalar yaptık. Bununla beraber Türkiye’de ilk, dünyada Hindistan’dan sonra ikinci olarak gerçekleştirdiğimiz barış ipeği (peace silk) üretimini anlatmak, tanıtmak ve yaygınlaştırabilmek adına Goethe Enstitüsü ve İzmir Ekonomi Üniversitesi ortaklığında gerçekleşen Moda ve Sürdürülebilirlik Etkinliği’ne dışarıdan özel olarak davet edilen tek firma olduk. Üretim şekli ve ortaya çıkan ürünlerin çok beğenilmesi ve gördüğümüz destek bizi onure etti ve ne kadar doğru bir yolda ilerlediğimizi bir kez daha görmüş olduk. Yine bu ürünlerimize doğadan topladığımız yaprak, dal ve çiçeklerle yaptığımız doğal baskı ile eşsiz birer sanat eserine dönüştü ve Ekim 2019 tarihinde Paris Espace Sainte Opportune’nda 10 günlük bir etkinlikte sanatseverlerle buluştu. Barış ipeği üretimimiz tüm hızıyla devam ederken 10 yıllık sarı koza arayışımız da 2019 Haziran’da yaşlı bir amcadan bulduğumuz bir avuç Hatay Sarısı kozası ile son buldu. Bulduğumuz yumurtaları Nisan 2020 tarihinde kuluçkaya alıp yetiştirmeye başladık. Elbette ki tohumu bulmak çok kıymetliydi. Fakat daha da önemlisi bunu bilimsel çalışmalarla destekleyerek kalıcılığını sağlamaktı. Bu amaçla 4 farklı üniversitenin akademisyenleriyle kurulan bilim kuruluyla yaptığımız çalışmalarla üretim atölyemiz adeta bir laboratuvara dönüştü. Bu çalışmalarımız 3 yıldır çok yoğun bir şekilde devam etmektedir. Endemik bir tür olan Hatay Sarısı ırkı Türkiye’de tescilli 3 ırktan biridir. Bütün dünyada ticari amaçlı yetiştirilen beyaz renkli koza polihibrit (M-Çin- N- Japon) üretimi yapılmaktadır. Bu üretim dünya üretiminin %95 ini oluşturmaktadır. Geriye kalan %5 lik ipek üretimi ise ülkelerin kendine özgü yerel ipek böceği ırklarının kozalarından elde edilen ipliklerdir. Hatay Sarısı ipeği de bu az ve değerli ipek üretimi içerisinde yer almaktadır. Hatay Sarısı ve Barış ipeği ile ilgili arge çalışmalarını daha ileri bir boyuta taşımak için ilhamını ipek böceği kelebeğinin kozasından canlı çıkmasına ve yaşam döngüsünü tamamlamasına olanak sağlayan felsefe baz alınarak Ekodoku Sürdürülebilir Yaşam Kooperatifi kuruldu. Bu kooperatif farklı şehirlerde yaşayan ve her biri kendi sektörünün başarılı isimlerinden olan 9 kadının bir araya gelmesiyle kar amacı gütmeyen bir kadın kooperatifidir.  Burada gururla söyleyebiliriz ki Hatay Şube Başkanı ve Üretim Direktörü Emel Duman ve Kooperatif Başkanı Sayın Esra Üzel Yüncüler’in yoğun emekleriyle HALK BANK ÜRETEN KADINLAR YARIŞMASI’NDA 2494 BAŞVURU ARASINDA TÜRKİYE’NİN MARKA KOOPERATİFLERİ STATÜSÜNDE İLK 10 a KALMANIN MUTLULUĞUNU YAŞIYORUZ. Ekodoku ailesi olarak; Bu yolda bize eşlik eden ve desteğini hiç esirgemeyen Fikret Duman’a ve eğitimini özellikle bu alanda alan, Defne Apollon İpekçilik ailesinin tekstil mühendisliğini ve moda tasarımcılığını yapan kızları Tuğçe Duman’a şükranlarımızı sunuyoruz. Aynı zamanda projelerimizde birlikte çalıştığımız ve bize daima destek veren Değerli Akademisyenlerimize, başta Tahir Dönmezer olmak üzere Hatay Gönüllüleri Konseyi’ne ve tüm dostlarımıza şükranlarımızı bir kez daha sunuyoruz. Hatay Sarısı katma değeri yüksek bir üründür. Umarız ki geleceğe layığıyla taşınıp, hak ettiği değeri fazlasıyla bulur. Bu çok ciddi emek isteyen çalışmalarımızı Hatay ve Hataylılara emanet ediyoruz.“